Proje Özeti

Ayçiçeği, bitkisel yağ tüketiminde ayçiçeği yağının tercihi, mekanizasyona uygunluğu vb nedenlerden dolayı ülkemizin en önemli yağ bitkisidir. Ülkemiz yağlı tohumlar üretimi yeterli olmayıp, ülkemizin bitkisel yağ ihtiyacı büyük oranda ithalatla karşılanmaktadır. Ayçiçeğinin yazlık bir bitki olması ve çevre koşullarından fazla etkilenmesi nedeniyle, ülkemizdeki üretim artışı için, ayçiçeğinde yüksek verimli çeşitlerin ıslahı yanında, ileri yetiştirme tekniklerini kullanarak verimi düşüren etmenlerinin etkilerini azaltmak da son derece önemlidir.

Ülkemizde ayçiçeğinde orobanş paraziti ve mildiyöden sonra tane verimini en fazla etkileyen faktör yabancı otlar olup, özellikle pıtrak, sirken, gibi geniş yapraklı otlar üretimde önemli verim kayıplarına yol açmaktadır. Ayçiçeğinde dünyada ilk kez ülkemizde kullanılan, hem otları, hem de orobanşı kontrol eden, çıkış sonrası uygulanan Imidazolinone (IMI) grubu herbisitlere genetik dayanıklı hibritler dünyada başarıyla kullanılmaktadır.

TRAGEN tarafından yürütülen bu projede IMI herbisitlerine, orobanşa ve mildiyöye dayanıklı ayçiçeği genetik materyal kullanılarak, mildiyö hastalığına ve herbisitlere dayanıklı (IMI+Orb+MR) ıslah yarıyol materyali, ana ve restorer hatlar ve hibritler geliştirilmiştir. Orobanşa, mildiyö hastalığına ve herbisitlere dayanıklı ebeveyn hatlarla test hibritleri oluşturulup, verim denemelerinde piyasadaki ticari hibritlerden üstün performans gösterenler belirlenmiştir. Proje çalışmaları, Edirne de yazın tarla koşularında; kış sezonunda, Antalya da sera koşullarında yürütülmüştür. Islah çalışmaları sonucu ve diğer firmalardan ebeveyn hatlarıyla yapılan melezlerden elde edilen aday hibritler Trakya bölgesinde iki lokasyonda (Edirne ve Lüleburgaz) ve Konya ve Adana ilinde kurulan verim denemelerde denenmiştir.

Bu şekilde, yürütülen projedeki genetik kaynak sayısı daha da arttırılmış, herbisitlere ve orobanşa dayanıklı çeşit geliştirme ve ıslahı için AR-GE kapasitesi ideal seviyeye çıkarılmştır. Bu katkılarla, yeni geliştirilen ebeveyn hatları, değişik ıslah aşamlarındaki genetik materyalle, proje sonunda istenilen özelliklerde ve herbisitlere, orobanşa ve mildiyöye dayanıklı çeşit geliştirmek için sürekli olarak kullanılabilmek için istenilen seviyelerde genetik materyal elde edilmiştir. Şu anda bu çerçevede ıslah programı yürümekte olup, firmamızda her kademede arzulanan özelliklerde genetik materyal mevcuttur. Bunun yanında ayçiçeğinde çalışmak isteyen diğer yerli firmalara da genetik materyal sağlanması firmamımızın hedeflerinden olup, nitekim birkaç firmaya değişik kademelerde genetik materyal satışı yapılmıştır. 

Yine Yağlık IMI ve SU herbisitlerine, Orobanşa ve Mildiyöye dayanıklı Restorer Hat Geliştirme Programında ise; K0 R IMI kademesinde16, K1 R IMI de 19, K3 IMI Plus da 17, K2 R IMI de 38, K3 R IMI de 129, K5 R SU de     19, K4 R IMI de 22, K5 R IMI plus de 10, K5 R IMI de 65, K7 R IMI plus de 44, K6 R IMI de 113, K7 R SU de   10, K7 R IMI de 62, K8 R IMI kademesinde de 2 adet hat geliştirilmiştir. K8 R olarak seçilen 2 adet yağlık, orobanşa ve mildiyöye dayanıklı restorer hat, bitirilmiş baba hattı olarak kodlanarak genetik stoğa alınmıştır.

Yağlık ve Orobanşa ve Mildiyöye dayanıklı Ebeveyn Ana Hattı Geliştirme Programında ise; K0 AD kademesinde 3, K1 AD de 3 adet, K2 AD de 70, K3 AD de 65, K4 AD de 81 de ve G4 K7 kademesinde bir adet hat geliştirilmiştir. Yine Yağlık IMI herbisitlerine, Orobanşa ve Mildiyöye dayanıklı Ebeveyn Ana Hattı Geliştirme Programında ise; K0 AD IMI kademesinde 3 adet, K1 AD IMI de  8, K2 AD IMI de 16, G4 K7 AD IMI kademesinde ise, 4 adet hat proje süresince yürütülen ıslah programında geliştirilerek firma genetik stoklarına ilave edilmiştir.

Projede çok sayıda hem herbisitlerine dayanıklı hem de orobanşa ve mildiyöye dayanıklı test hibriti elde edilmiş olup, bunların testleri proje sonrasında verim denemelerinde devam edilecek olup, üstün performans gösterenler seçilerek tescile verilebilecektir. Sonuç olarak, projede, her ne kadar tescile verilen bir hibrit geliştirilemese de, arzulanan özelliklerde değişik kademelerde ıslah materyali geliştirilmiş, projede hedefleri doğrultusunda ayçiçeğinde yerli bir ARGE altyapısı oluşturulmuş ve proje sonrasında yeni çeşitler çıkarabilecek bir ıslah programı oluşturularak proje hedeflerine ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:  Ayçiçeği, Herbisitlere dayanıklılık, Orobanş, Hibrit ve Ebeveyn hat ıslahı, Imidazolinone,